‘Stopt u maar eens even met kijken naar al die nare nieuwsprogramma’s. Ik adviseer u om af te stemmen op meer ontspannende zaken, zoals comedy en cabaret.’ Dat kreeg een Koerdische vriend onlangs te horen nadat hij was gediagnosticeerd met een posttraumatische stressstoornis. Hij was ervan geschrokken hoe hoog zijn PTSS-score was. De psycholoog was er ook ontdaan van. Hassans klachten vielen in de zwaarste categorie. Dagelijks ervaart hij angstige gevoelens, is snel van slag en geïrriteerd. Het meest ontwrichtend zijn misschien nog wel zijn slapeloze nachten waarin hij zijn traumatische oorlogservaringen keer op keer herbeleeft, zeker nadat hij naar een nieuwsuitzending heeft gekeken met de zoveelste bomaanslag. Om rustig te worden blowt hij; op zijn salontafel ligt een doktersrecept met een middel dat zijn angstaanvallen vermindert. Hij heeft de pillen nog niet opgehaald.

Hassan – zo noem ik hem maar even uit respect voor zijn privacy – kwam in 1992 als kind naar Nederland. Zijn leven was een verhaal van geweld. Eerst was er het oorlogsgeweld – en toen het gezin eenmaal was neergestreken in Nederland, werd het een verhaal van huiselijk geweld. Je zou bijna gaan denken dat het geweld hem in de genen is gaan zitten, inmiddels innig verstrengeld met zijn DNA. Hassan groeide op in Koeweit. Daar waren zijn ouders al geboren nadat hun Koerdische ouders op de vlucht waren geslagen voor Saddam Hussein. Het was een ironische speling van het lot dat diezelfde dictator de nieuwe generatie van gevluchte Koerden wederom wist te verjagen toen hij een geschil over olie wilde beslechten met een bombardement op Koeweit.
Hassan was als kind getuige van bloedstollend enge oorlogstaferelen. De bommen sloegen zeer nabij in, in woningen en flats. Gewonden zag hij strompelen over straat. Het gezin wist op tijd te vluchten, maar verloor zowat alles, op een handtas met wat foto’s en geld na. Tot op de dag van vandaag is de familie op zoek naar een oom die in het tumult verdween. Van hem werd nooit meer wat vernomen.
De Golfoorlog heeft diepe sporen nagelaten in het onderbewuste van Hassan. Zo droomt hij nog regelmatig van dode soldaten. Het zijn deels ontblote lijken die dan opdoemen, ontdaan van kostbaarheden en uniformen.

Niet iedereen houdt aan traumatische ervaringen PTSS over. Uit onderzoek van internationaal gerespecteerd PTSS-deskundige Jennifer Wild komt naar voren dat een lagere productie van serotonine mensen vatbaarder maakt voor PTSS. Er is dus een genetische component, maar volgens de neuro-psychologe staat in ieder geval buiten kijf dat mensen met symptomen die op PTSS lijken, behandeld dienen te worden.
Het Trimbos Instituut verwacht komend voorjaar de resultaten te publiceren van de derde Nederlandse Studie naar gezondheid en psychisch welzijn, Nemesis-3. Uit de tweede studie, Nemesis-2, kwamen in 2009 al significante cijfers naar voren. Hoewel in deze studie PTSS niet als psychische aandoening op zich is onderzocht, zegt het Trimbos wel iets over angststoornissen. Twintig procent van de onderzochtte populatie meldde ‘ooit wel eens last te hebben gehad van een angststoornis’. Uit een meting van het Trimbos instituut in 2012 blijkt dat vier van de tien mensen met ernstige psychische klachten geen professionele psychische hulp ontving.

Hassan loopt tegen de dertig, en pas nu is er een serieuze diagnose van zijn al lang slepende klachten gesteld. Een van de problemen met de PTSS-diagnose is dat de klachten erg veel lijken op depressiviteit. Hoe verstrekkend de gevolgen kunnen zijn, blijkt ook uit de gevoelens van depressiviteit en de herbelevingen van mensen die in concentratiekampen hebben gezeten in de Tweede Wereldoorlog, zeventig jaar na dato. Een kwart van de PTSS-gevallen van kampslachtoffers heeft anno 2015 nog steeds last van hun traumatische ervaringen.
Ook zij voelen zich net als Hassan vaak verlaten en geïsoleerd. Mensen met PTSS kunnen niet echt van mooie dingen genieten, vertrouwen anderen slecht en hebben de neiging zich terug te trekken.

Het fenomeen lone wolves en ‘tikkende tijdbommen’ heeft misschien in eerste instantie te maken te maken met mensen die gebukt gaan onder waandenkbeelden, complottheorieën en psychosen. Maar naar mijn mening moet er ook rekening worden gehouden met mensen die beschadigd zijn door schokkende ervaringen en al dan niet bewust aan PTSS lijden. Het zijn mensen die misschien zelf niet helemaal doorhebben wáar zij precies aan lijden.
In een geïndividualiseerde samenleving als de onze is het lastig om buren, familie of vrienden die zich ‘vreemd’ of ‘geïsoleerd’ gedragen op hun gedrag aan te spreken, laat staan hen te overtuigen van een psychisch onderzoek. Toch zou die sociale waakzaamheid wel eens ons belangrijkste wapen kunnen zijn tegen de ‘terreur’ van vereenzaamde medemensen die door waanideeën, vermeende complotten en psychosen dreigen door te draaien. Al dan niet gevoed door een onverwerkt oorlogsverleden en/of een of andere extreme theorie dat het een goede daad is om andersdenkenden een kopje kleiner te maken. Hulp bij PTSS kan te laat komen, maar komt nooit te vroeg.