Helpen of afknijpen? (Onze bezwaren tegen Italiaanse en Antilliaanse toestanden tellen even niet toch?)

De reputatie van Nederland heeft een gevoelige knauw opgelopen nadat premier Rutte en minister Hoekstra zich onverzoenlijk opstelden in het voorstel van Italië om speciale eurobonds uit te geven teneinde de financiële nood daar als gevolg van de coronacrisis te lenigen. 

Hoekstra wil niet dat Nederland wordt opgezadeld met afbetalingen van leningen voor een regime dat ook na forse aandrang geen financiële buffers heeft aangelegd. Die weigering van de twee bewindslieden heeft in Zuid-Europa maar ook in Nederland zelf een storm van verontwaardiging doen opsteken, zelfs nadat er nu een leningenfonds is bedacht dat voorziet in het lenigen van de ergste nood, het ESM, het European Stability Mechanism. Achterliggend doel uiteraard: de euromunt stabiliseren. 

Nederland werd meteen na de onverzoenlijke houding van Hoekstra een harde, kille, berekende houding verweten waarover de in Italië woonachtige Nederlandse schrijver Ilja Leonard Pfeiffer treffend zei dat ‘je niet om de keukentafel kunt gaan zitten om de huishoudboekjes te controleren terwijl het huis in brand staat’. 

De schrijver constateert dat het calvinistische Nederland, als het om geld gaat, al snel in de ‘oude reflexen’ terugvalt: andere landen verwijten er een potje van te maken terwijl Nederland zich toch zo keurig spaarzaam en oplettend opstelt. Nog tamelijk vers in het geheugen ligt de opmerking van Jeroen Dijsselbloem in zijn hoedanigheid van voorzitter van de Eurogroep over het gebrek aan begrotingsdiscipline van de Zuid-Europese landen:  ze moesten maar eens ophouden met hun geld aan drank en vrouwen te spenderen.

Die controverse met de Zuid-Europeanen staat niet op zich. Ook de koninkrijkseilanden overzee hebben in de loop der decennia te maken gehad met steile, betweterige Nederlandse ministers en staatssecretarissen. Sinds de zes Antilliaanse eilanden bij het Koninkrijk der Nederlanden horen is er eigenlijk altijd over geld gesteggeld. Het vormt de rode draad in de koninkrijksrelaties. 

ARMOEDEVAL

Wat we nu zien gebeuren met de Antilliaanse vraag – of zeg maar gerust smeekbede – om hulp, nu de voornaamste bron van inkomsten, het toerisme, volledig is weggevallen, vertoont veel overeenkomsten met de Nederlandse houding richting Zuid-Europa. Ook de regeringen van de autonome landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten krijgen al jaren de mantra te horen dat ze moeten bezuinigen, en dan met name op de hoge aantallen ambtenaren en hun forse salarissen en pensioenen, een erfenis uit de cliëntelistische tijden waarin loyale burgers ‘beloond’ werden met een baantje bij de overheid. Dat dit maar moeizaam te verwezenlijken is, is niet zo gek. Ambtenaren ontslaan betekent op de eilanden waar de sociale voorzieningen uiterst karig zijn meteen een armoedeval. Dat een eiland als Curaçao naarstig op zoek is naar andere bronnen van inkomsten is dan ook zeer bemoedigend. Wat dat betreft bevindt het eiland zich in een transitie, waarin wordt nagedacht over andere – duurzame – wegen naar financiële zelfstandigheid getuige het Groeiakkoord met Nederland.

Wat we anno 2020 meemaken is een wereldwijde ramp van ongekende omvang waarbij we nog lang geen zicht hebben op een terugkeer naar de normale gang van zaken, als we daar al ooit weer terug naartoe zouden kunnen (of willen). De coronacrisis wordt beschouwd als de grootste uitdaging voor de mensheid sinds de Tweede Wereldoorlog, met een economische recessie in het vooruitzicht. 

MARSHALLPLAN

Er gaan in Europa stemmen op om tot een Marshall-achtig noodplan te komen, een pot met geld waarmee de getroffen economieën op de been kunnen worden geholpen, indachtig de hulp die Europa kreeg van de Verenigde Staten na de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog. Slogan van dit plan was: Whatever the weather, we only reach welfare together. Met dit moederplan aller noodplannen was het rijke Amerika solidair met het verarmde Europa. Ook toen stak er storm van verontwaardiging op in de VS waar men vreesde geld te storten in een bodemloze put. Uiteindelijk streek Amerika met de hand over het hart dankzij de inzet van de legendarische minister George Marshall die voor zijn inspanningen in 1953 de Nobelprijs voor de Vrede ontving. Vanaf 1947 kreeg Europa ter waarde van omgerekend 150 miljard dollar goederen, machines en mensen om de economie weer op poten te krijgen. De wereld was erbij gebaat dat Europa gedijde, niet dat het crepeerde. En ja: een voorwaarde was ook dat de Europese landen hun financiën op orde brachten.

Het lijdt geen twijfel dat ook de autonome landen overzee gebaat zullen zijn bij een ruimhartige, empathische bijdrage uit de Nederlandse reserves voor economische wederopbouw. Niet alle financiële hulp zal in de vorm van een gift kunnen plaatsvinden. Maar uitsluitend onder harde voorwaarden helpen, lijkt ook niet de aangewezen weg. Wat dat betreft kan worden geleerd van de wijze waarop Noord-Europa de Zuid-Europese landen na de bankencrisis in 2008 heeft behandeld. We weten nu dat een keiharde, kille benadering leidt tot animositeit en regelrechte armoede. Langlopende leningen met lage rentes kunnen dat deel financieren wat niet uit de reserves te halen valt. Alles mede vanuit de gedachte dat Nederland en haar eilanden overzee nu eenmaal beíde profijt ondervinden van goede economische én vriendschapsbanden. Er is nu eenmaal sprake van tweerichtingsverkeer. Het verdienmodel binnen het Koninkrijk kent vijf partners: Nederland, Aruba, Curaçao, Sint Maarten en de BES-eilanden. 

Het zou interessant zijn om eens een diepgaande financiële analyse te maken van de opbrengsten die Europees Nederland genereert uit haar belangen op de eilanden. Ik moet meteen denken aan de KLM, het nu ernstig bedreigde paradepaard van de Nederlandse economie. Niet voor niets heet de route Amsterdam-Willemstad de gouden route. Van de opbrengsten uit deze route worden de eilanden overzee financieel niet veel wijzer terwijl de burgers een flinke som moeten neertellen voor een ticket naar het moederland. 

Er zijn ook nogal wat sectoren aan te wijzen waar we aan beide zijden van de oceaan beter van (zijn ge)worden. Uiteraard springt dan meteen de trustsector in het oog. Hoewel inmiddels onderworpen aan OESO-regels die witwassen moeten tegengaan, heeft deze sector vooral in het verleden voor enorme inkomstenstromen gezorgd, zowel in Europees Nederland als op de eilanden. Uit die inkomsten had een buffer kunnen worden opgebouwd wat niet is gebeurd. (Iets wat Nederland trouwens ook verzuimde met de gasopbrengsten.)

Dan het toerisme. Ook op dit vlak zijn we er aan beide zijden van de oceaan beter van geworden. Een flink deel van de verblijfstoeristen op de Caribische eilanden is afkomstig uit Nederland. Als deze crisis iets leert, dan is het wel dat we niet zonder elkaar kunnen. Misschien dringt nu eindelijk ten volle tot ons door dat we bevriende partners zijn in het Koninkrijk, en geen concurrenten die elkaar voortdurend de maat nemen. Uiteindelijk worden we er allen beter – en gelukkiger – van als we erkennen dat investeren in elkaar, in elkaars bevolking en land ons uiteindelijk allemaal verder helpt. De coronacrisis vormt hierbij de – navrante – ultieme kans.

Het coronavirus is een onzichtbare vijand die maakt dat we verder van elkaar afstaan dan ooit in onze gedwongen isolatie. Tegelijkertijd voelen Nederlanders en Antillianen zich dichterbij elkaar dan ooit, in hun gezamenlijke nood. Het is een tijd waarin het niet past om elkaar te kapittelen op al dan niet onjuist financieel gedrag; veeleer geeft deze crisis aanleiding om elkaar gul te helpen waar nodig. Never waste a good crisis, zou Winston Churchill zeggen, de oorlogspremier die zijn land succesvol door de Tweede Wereldoorlog heen loodste. Wat zou het bijzonder zijn als we achteraf over de coronacrisis zouden kunnen zeggen: het was een vreselijke tijd maar Nederland en haar Antilliaanse partners overzee zijn daardoor wél nader tot elkaar gekomen.