Ik val maar meteen met de deur in huis. Ik erger me wild aan de oogkleppendiscussie over identiteit in het hedendaagse – multiculturele – Nederland. Dat heeft er mee te maken dat ik grenzen en begrenzing iets kunstmatigs vind hebben. Alles dat inperkt vind ik vaak griezelig. Maar goed. Ik snap dat het handig is de belangen van een groep mensen te beschermen door er een land, een natie, een tribe, een ras, een sekse of een soort van te maken. Identiteit in de zin van inwoner van een land zijn, mijn nationale identiteit dus, is echter maar een klein onderdeeltje van mijn gehele zelfwaarneming van dat wat ik als de karakteristieken van mijn wezen ervaar.
Ik kan mezelf op diverse manieren benaderen: als een wezen met een persoonlijke, een genetische, een sociale, een culturele en een nationale identiteit. In de discussie over identiteit ligt het zwaartepunt naar mijn smaak te veel op de nationale, raciale-culturele en religieuze identiteit. Denk aan die vreselijke zwartepietendiscussie die ik zorgvuldig vermijd, behalve dan deze ene keer. Ik snap namelijk heel goed dat het voor mensen met een donkere huid een onderdeel is van een emancipatoir gevoel van hoognodige bevrijding. Hoewel een goedheiligman weinig slechts in de zin kan hebben gehad, omringde hij zich vanaf de 19e eeuw met ‘Moren inclusief baret en veer’ volgens serieuze historische bron. Die Moren leefden eeuwenlang in Venetië. Die Moor werd op een gegeven moment een ‘negerknecht’, het begin van het huidige tumult. Toegegeven: Veel van onze rituelen zijn gestoeld in een gewelddadig, helaas niet zo democratisch verleden. Ik denk ook aan de jaarlijkse re-enactment feesten die in Zuid-Spanje de overwinning op de Moren tot leven wekken. Ik kan me voorstellen dat je als moslim daar met gemengde gevoelens bij staat te kijken.
Een jaar geleden heb ik mijn wangslijm opgestuurd naar MyHeritage, een organisatie die in 2003 werd opgericht door de in Israël woonachtige Gilad Japhet die zijn familiegeschiedenis onderzocht en dat zo inspirerend vond dat hij software ontwierp waarmee stambomen konden worden opgezet. Het bedrijf is inmiddels wereldwijd actief met 9 miljard registraties en 40 miljoen stambomen in 42 talen. Japhet haalde het nieuws toen hij zijn genealogische data beschikbaar stelde om Nazi-roofkunst terug te brengen naar de rechtmatige eigenaren. De man is bezig in Israël alle grafstenen te fotograferen, uiteraard een handige, best wel macabere bron van genealogisch archiveren.
Mijn wangslijm wees uit dat ik (etnisch gezien dan) voor 65% Engels ben, voor 14% Scandinavisch, voor 11% Grieks en voor 10% afkomstig ben uit de Balkan. Het resultaat verbaasde me enorm want ergens in onze familieverhalen sluimerde altijd wel de veronderstelling dat we, gezien het donkere haar en de bruine ogen van mijn moeders familie, uit Spanje of daaromtrent kwamen, in ogenschouw nemend dat Zeeland, waar ik vandaan kom, ooit flink in de greep was van de Spaanse soldaten ten tijde van de 80-jarige oorlog.
MyHeritage gaf mij tegelijkertijd toegang tot een app waarmee ik mijn stamboom kon opbouwen. Het is werkelijk mindblowing om generatie na generatie terug te gaan in de tijd, om zo uiteindelijk in 1500 terecht te komen. Ik ontdekte dat de Harinck-boom interessant was (met aansprekende beroepen als zilversmid, parapluventer (!), baljuw en schepen). En via de meisjesnaam van mijn oma aan moederskant (Roth) kwam ik zowaar in Zwitserland terecht, ook ergens in de zestiende eeuw.
Vraag je me nu: waar zou jij je identiteit situeren? Of: wat maakt Hennie zoals ik die zie in de spiegel tot de Hennie die ik denk te zijn? Dan kom ik uiteindelijk uit bij mijn culturele voorkeuren en het feit dat ik mezelf als schrijver/schrijvend ervaar, simpelweg omdat dat de activiteit is waar ik immer weer naartoe werk. Als ik aan het douchen en aankleden ben dan kan ik me al verheugen op het moment dat ik me in alle rust, cellomuziekje op de achtergrond, kaarsje aan, naar mijn bureau begeef om te gaan schrijven.
Aan dat schrijven gaat een leven van culturele vorming vooraf. Had ik nooit de krant gelezen. Had ik me geestelijk nooit kunnen warmen aan Nabokovs Lolita, of aan de fijnzinnige psychologie van James Salters boeken; had ik de ironische teksten over de vrouw van Schopenhauer en Bob Dylan nooit gehoord en gelezen; had ik nooit de Odysee, de Bijbel en de Koran gelezen; had ik nooit kennis gemaakt met het Boliviaanse dagboek van Che Guevara; had ik nooit van Nietzsches geniale gekte geproefd; had ik nooit de o zo Europese films van Bertolucci gezien… dan was ik niet de Hennie die ik nu denk te zijn.
Meer nog dan mijn familiaire afkomst dank ik mijn zijn aan mijn culturele vorming. Mijn culturele stamboom gaat ver terug. Artistieke familieleden delen misschien niet mijn bloed, ze delen wel mijn kijk op het mens-zijn. Op dat wat de mens werkelijk tot mens maakt: zijn vermogen nieuwe werelden te scheppen, om uit de chaos te herscheppen. De reflectie en de verbeelding maken de wereld invoelbaar, dragelijk, wijds, kleurrijk en divers. In kunst, en in wetenschap eveneens tot op zekere hoogte, ademen we de zuurstof die woorden vleugels geeft, begrippen laat dansen, streken verf laat spreken. Het is de taal van alle denkbare werelden.
Harinck 